Rekonstrukcji przebiegu szlaków puszczańskich dokonamy z punktu widzenia mazowieckiego, biorąc za punkt wyjścia Ciechanów, jeden z głównych grodów Starego Mazowsza wymieniony już około 1065 r. w falsyfikacie mogileńskim. Z Ciechanowa w stronę puszczy wiodły dwa szlaki. Pierwszy prowadził na północ, przez okolice grodów (XI-XII w.) w Stupsku lub Grudusku, omijając bagno Niemyje odpowiednio od wschodu lub zachodu, do brodu Sgiersk na Orzycu, znanego od lat 1335-1341 (NKDM, nr 247).
Na wysokości grodów w Grzebsku (XI-XII w.) lub w Stupsku dochodził szlak idący z Płocka. Koło Grzebska szlak idący przez Stupsk opuszczał lewy brzeg Orzyca, dołączając do szlaku idącego przez Grudusk, i szedł dalej jego prawym, wyższym brzegiem. Spowodowane to było tym, że lewostronny dopływ Orzyca, Borowianka, miał rozległą, zabagnioną dolinę, blokującą dalszy bieg szlaku. Wydawałoby się, że lokalizacja brodu Sgiersk nie powinna nastręczać badaczom większych trudności, przy nim bowiem zbiegały się wyznaczone w 1343 r. granice księstw Bolesława III płockiego, Siemowita II mazowieckiego i państwa krzyżackiego, a sama granica przetrwała do 1945 r. Mimo to Max Toeppen lokalizował go koło Zaborowa, na północ od Grzebska, w górnym, południowym biegu Orzyca, całkowicie niezgodnie z wymową źródeł. Przeprowadzone w 1989 r. poszukiwania potwierdziły, zgodnie z wizerunkiem granicy przekazanym przez mapy, że bród leżał na równoleżnikowym odcinku Orzyca między Szczepkowem-Giewartami i Janowem, niecały 1 km na zachód od Janowa, koło zniszczonego obecnie Młyna Janowskiego powstałego w 1471 r. Brod był zapewne wybrukowany, należąc do tzw. kamiennych brodów, o czym zdają się świadczyć zarośnięte murawą kamienie zalegające w starym korycie rzeki. Ze względu na brak odpowiednich badań wykopaliskowych nie sposób jednak określić czasu tych robót. Od północy, od skarpy rzeki, prowadziła do brodu grobla, widoczna na pochodzących z 1840 r. planach wójtostwa Janow, zachowana po dziś dzień. Jej północnowschodni skraj wytyczał granicę państwową. Również i w tym przypadku nie dysponuję danymi o czasie jej budowy.
W pobliżu brodu Sgiersk znajdował się prawdopodobnie, zaginiony obecnie, gród o nazwie „Comorowgrod”, odnotowany w latach 1411-1413 w relacji Benedykta z Makry, rozjemcy w procesie polsko-krzyżackim. Załoga grodu mogła strzec brodu, obsadzając wał podłużny („Stary Wał”), otaczający go lukiem od zachodu i połnocy. Wał łączył zabagnioną dolinę Orzyca z bagnami lasu „Raduka”.
Mapa i fragment publikacji – Elżbieta Kowalczyk (Instytut Archeologii UW) Szlaki drogowe w puszczy na pograniczu mazowiecko-pruskim w średniowieczu.
Dodaj komentarz