REDUTA CIECHANOWSKIE PISMO HISTORYCZNE NR 7, PAŹDZIERNIK-GRUDZIEŃ 2014
(fragmenty dotyczące Stupska i powiatu mławskiego w latach 1959 – 1962, wybór i wyróżnienia w tekście – admin)
Wstęp. Po krótkotrwałej odwilży roku 1956 komunistyczne władze PRL zaostrzają kurs wobec Kościoła katolickiego, który realizuje program Wielkiej Nowenny (1957 – 1966), będący przygotowaniem do obchodów Millenium Chrztu Polski. Zachowane w archiwum Instytutu Pamięci Narodowej materiały Służby Bezpieczeństwa dotyczące Ciechanowa, Mławy i Przasnysza, są świadectwem ogromnej skali inwigilacji i represji, z jaką na przełomie lat 50. i 60. musieli zmierzyć się ludzie Kościoła. Te dokumenty mogą budzić przerażenie. Setki meldunków, donosów, instrukcji, poleceń i planów, opracowanych przez armię funkcjonariuszy, urzędników, działaczy partyjnych oraz tajnych współpracowników, pracujących na odcinku reakcyjnego kleru katolickiego.
Opasłe tomy akt ukazujących Kościół niszczony, ale ciągle silny. Będących świadectwem niezłomności wielu duchownych i wiernych, ale również zdrady i upadku części z nich. Jak w soczewce skupiających wszelkie formy represji: wyrzucanie religii ze szkół, przymusową rejestrację punktów katechetycznych, utrudnianie organizacji pielgrzymek i kolonii letnich, blokowanie budownictwa sakralnego, nadmierne obciążenia podatkowe, zakazy zbiórek pieniężnych, wzywanie na rozmowy ostrzegawcze, utrudnienia we wstępowaniu do zakonów i seminariów, a nawet próby rozbijania Kościoła przez tworzenie kół księży prorządowych przy zrzeszeniu „Caritas”. Zgromadzona dokumentacja zdradza potężny arsenał metod inwigilacji: donosy tajnych współpracowników, obserwacja lub nagrywanie uroczystości religijnych, kazań, konferencji, misji i rekolekcji, zbieranie wszelkich danych o księżach, ich działaniach i stosunku do władz, rozpoznanie działalności grup religijnych, zdobywanie dokumentów kościelnych i materiałów duszpasterskich, kontrola prywatnej korespondencji. Wszystko po to, by wypchnąć Kościół ze sfery publicznej, wyeliminować jego wpływ na wychowanie młodego pokolenia, a w ostateczności zlikwidować niezależność Kościoła od państwa komunistycznego.
Poniżej przedstawiamy wybór dokumentów pochodzących z lat 1959 – 1963, wytworzonych przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa z Komend Powiatowych Milicji Obywatelskiej (KPMO) w Ciechanowie, Mławie i Przasnyszu. Podane w porządku chronologicznym ukazują typowe formy inwigilacji i represji. W cytowanych tekstach zachowano styl dokumentów, rozwinięto skróty, ujednolicono pisownię dat, interpunkcję i ortografię. Skróty nazwisk i innych danych osobowych pochodzą od redakcji.
Mława, 29 grudnia 1959. Postanowienie [rozpoczęcie systematycznej inwigilacji Kościoła]
Rozpatrzywszy materiały dotyczące zagadnienia kleru stwierdziłem, że szereg księży, zakonnic z klasztoru Ratowo oraz aktyw katolicki powiatu mławskiego prowadzi wrogą robotę przeciwko władzy ludowej jak: fanatyzacja młodzieży zorganizowanej w Związku Młodzieży Wiejskiej, organizowanie wycieczek z młodzieżą do Częstochowy, szkalowanie i oczernianie z ambon budownictwa socjalizmu w Polsce. Organizują zbieranie petycji (podpisy) celem powrotu lekcji religii do tych szkół, które w tym roku 1959/1960 są szkołami świeckimi. Poza tym poprzez aktyw katolicki organizują wszelkiego rodzaju nielegalne zbiórki i loterie fantowe. W celu zebrania i usystematyzowania materiałów dotyczących organizacji kontrwywiadowczej wnoszę o założenie teczki zagadnieniowej na kler.
Mława, 23 listopada 1960. Notatka służbowa [laicyzacja szkół, nauka religii poza szkołą, różnorodne formy represji] Na terenie powiatu Mława niejednokrotnie kler i aktyw klerykalny łamie przepisy prawa. Uwidacznia się to w organizowaniu nielegalnych zbiórek pieniężnych, nawoływaniu z ambon, ażeby przeszkadzać w laicyzacji szkół, budownictwie sakralnym, stawiania oporu w chowaniu na cmentarzach byłych aktywistów partyjnych itp. Laicyzacja szkół. Aczkolwiek nie uwidocznił się jakiś większy zorganizowany opór społeczeństwa w związku z laicyzacją szkół, to jednak i na terenie powiatu Mława znalazło to swoje odbicie. Na stan 81 szkół nauka religii odbywa się w 16 szkołach podstawowych. W szkołach średnich nauki religii nie ma. Szkół takich istnieje 6. Forma stosowana przez aktyw katolicki przy współudziale niektórych księży była jedna zbieranie podpisów lub pisanie kartek przez rodziców o treści: Żądamy przywrócenia nauczania religii w szkołach. Miało to miejsce w Dobrogostach, Radzimowicach i Kuklinie. We wszystkich wypadkach inspiracja była ze strony miejscowych księży jak: wikariusza Niestępskiego oraz księdza proboszcza Krajewskiego. W Dobrogostach i Radzimowicach czyniono próby w oparciu o komitet rodzicielski, a w Kuklinie o miejscowe kółka różańcowe. We wszystkich wypadkach przeprowadzone rozmowy profilaktyczne dały pozytywne rezultaty, ponieważ nawrotu w tych sprawach nie notowaliśmy i obecnie jest spokój. W Kuklinie zbierane kartki wykazały, że z podobnym żądaniem wystąpiła cała organizacja podstawowej organizacji partyjnej PZPR w liczbie ośmiu członków łącznie z sekretarzem towarzyszem Janczakiem. Podobnie przedstawiała się sprawa w Dobrogostach, gdzie za przykładem sekretarza Komitetu Gromadzkiego PZPR towarzysza Kasprzaka Józefa również widniały podpisy pozostałych członków partii. Komitet Powiatowy PZPR w Mławie jest o tym poinformowany. Organizacja i nauczanie religii poza szkołą. W każdym kościele organizowane jest nauczanie religii, którą prowadzą księża, względnie zakonnice. Poza tym organizowana jest religia w domach prywatnych i plebaniach. Ksiądz Roman Kazimierz naucza religii w prywatnym mieszkaniu we Windykach. Zakonnice z Ratowa w Bielawach (prywatne mieszkanie), ksiądz Kowalski Lucjan w Lipowcu (mieszkanie prywatne), brak pieca, opału, dzieci uciekają z lekcji. Ksiądz Słupecki Roman lekcje nauczania religii zorganizował w plebanii zakupując ławki i inny niezbędny sprzęt. Religii uczy ksiądz i zakonnica, około 30 godzin tygodniowo. Czyniono próby zorganizowania punktu nauczania religii w Szreńsku. Na ten cel swoje mieszkanie oddała obywatelka P. Przeprowadzona rozmowa dała wynik pozytywny z tym, że ksiądz naukę religii prowadzi w kościele. Kler i aktyw klerykalny niejednokrotnie łamie przepisy prawa, jak organizowanie nielegalnych zbiórek na cele kościoła, co miało miejsce w Stupsku, gdzie budowano kościół. Członkowie rady parafialnej Chamerski Józef, Stefański Stanisław, Wiloch Tadeusz i Pepłowski Henryk ukarani zostali przez Kolegium po 1050 zł. Wiloch Tadeusz został wykluczony z PZPR. Ksiądz Czapla zakazał organizowania podobnych zbiórek mówiąc, że na kary się nie zbierze. Z podobnej sprawy również po 1050 zł zostali ukarani Przybylski Konstanty i Zalewski Julian, którzy zbierali pieniądze na odnowienie kościoła w Szreńsku. Obywatelki Figurę Bronisławę i Keczmer Helenę zamieszkałe Radzanów również ukarało Kolegium Orzekające za zbieranie pieniędzy, ażeby padał deszcz. Za niedopełnienie obowiązku meldunkowego w przewidzianym czasie Kolegium ukarało dwóch misjonarzy Majera Tadeusza i Zielińskiego Edmunda oraz dziekana Smolińskiego sumą po 150 zł, a ponadto wymienieni zostali zmuszeni do natychmiastowego zameldowania się. Ukarano pięć osób za dewastację zieleni, która wykorzystana była do ubioru ołtarzy w dniu Bożego Ciała. Ksiądz Broniszewski z parafii Iłowo podany został na Kolegium Orzekające za brak zezwolenia na budowę parkanu cmentarnego. Sikorski Stanisław zamieszkały Sławogóra Nowa, rolnik 8 hektarów, bezpartyjny został dwukrotnie ukarany na sumę 5500 zł za nielegalne pobudowanie figury. Ponadto został zmuszony do [jej] rozebrania. Ogółem kolegia ukarały w roku 1960 za łamanie przepisów prawnych 18 osób.
Dodaj komentarz