Północne Mazowsze, w tym nasze najbliższe okolice, było areną dramatycznych walk 5 Armii gen Sikorskiego z wojskami sowieckimi w roku 1920.
Poniżej kilka cytatów z książki prof. Ryszarda Juszkiewicza:
20 sierpnia.
Po odrzuceniu oddziałów 33 Dywizji na północ, śmiertelnie zmęczony 49 pp zatrzymał się na nocleg. Dopiero rano podjął marsz jako straż przednia brygady. Późnym wieczorem dotarł do toru kolejowego i obsadził odcinek między Stupskiem i Mławą, frontem na zachód. Po obu stronach Stupska oraz w Szydłowie zajął stanowiska III batalion, a wieś Otocznię za torem kolejowym od strony wschodniej obsadził II batalion. I/49 pp stanowił odwód pułku.
Mława została wyzwolona 21 sierpnia o godz. 13tej przez XXXV Brygadę na czele z 144 pp
Wojska polskie i sowieckie walczyły wówczas w niecodziennym przekładańcu. W każdej niemal wsi dochodziło do strzelaniny. W jednej byli Polacy, w innej oddziały sowieckie. Jak pisał szef sztabu 18DP: „O godz. 8.00 rano dwa pułki 18 Dywizji sowieckiej (160 i 162) zajęły miejscowość Krośnice leżącą niedaleko od st. Kol. Konopki a więc między polskimi wojskami 18 DP, a 18 Dywizją Strzelecką sowiecką. O godz. 10.00 oddziały nieprzyjacielskie zajęły Lekowo i Szulmierz, potem Stupsk. W rezultacie dnia tego wszędzie można było spotkać oddziały sowieckie i własne. Prowadzono ze wszystkich stron jeńców.
21/22 sierpnia.
W tym czasie z rozkazu mjr Nowickiego cały odcinek kolejowy od Ciechanowa do Mławy został podzielony pomiędzy jednostki pancerne dla utrzymania ochrony:
Na stacji Mława do przejazdu Wiśniewko – pociąg pancerny „Wilk”,
odcinek od przejazdu Wiśniewko do przejazdu Modła – 2 kompania,
od Modły do stacji Wyszyny – pociąg pancerny „Danuta”:
od Wyszyn do Konopek – pociąg pancerny „Hallerczyk”,
od Konopek do Krośnic – pociąg półpancerzy 2 kompanii czołgów,
od Krośnic do Pawłowa – 4 kompania czołgów,
od Pawłowa do Kargoszynka – pociąg półpancerzy 4 kompanii czołgów,
od Kargoszynka do Ciechanowa – 5 kompania czołgów (wyładowana)
Jednostki pancerne wraz z przydzielonymi oddziałami piechoty miały działać zasadniczo z toru kolejowego, przy czym, w miarę potrzeby, kompanie z czołgów miały się wyładować i wspierać działania piechoty.
(…)
22 sierpnia
W Mławie zajął stanowiska 144 pp frontem na zachód oraz pododdziały 22 pp należące do III batalionu. 49 pp otrzymał do obrony odcinek od Stupska do Mławy. W Stupsku i Woli Szydłowskiej obsadził pozycję III batalion, w Otoczni stał I batalion, a w Szydłowie II batalion stanowiący odwód pułku
O świcie, 22 sierpnia, wśród gęstej mgły, 53 Dywizja sowiecka natarła na Wyszyny. Natarcie załamało się w ogniu pociągu pancernego „Danuta”. Nieprzyjaciel jednak do poparcia działania użył całej artylerii korpusu na małym odcinku i osiągnął swój cel. Pociąg pancerny „Danuta” trafiony kilkakrotnie, szczególnie wóz, w którym znajdował się dowódca grupy pancernej mjr Nowicki, wycofał się w kierunku Mławy. Zginał mjr Nowicki i kilku innych. Działający od strony Stupska pociąg pancerny „Hallerczyk” musiał skutkiem skoncentrowanego ognia artylerii nieprzyjacielskiej manewrować, wycofując się na południe. Nieprzyjaciel zerwał tor ubezpieczając się w ten sposób przed działaniem grupy pancernej. Zniszczył III batalion 49 pułku piechoty w Wyszynach i długą kolumną swych oddziałów i taborów przesuwał się przez tor w kierunku na Szydłowo.
(…)
Historyk 49 pp, Jan Fuglewicz napisał:
O świcie 22 VIII pułk został zaatakowany przez przeważające siły sowieckie. Rosjanie posuwali się w kilku kolumnach na wąskim odcinku I i III baonu. Na polach między Stupskiem a Starą Otocznią nacierały tyraliery piechoty i kawalerii, które nie zważając na ogień artylerii, posuwały się w kierunku Szydłowa. Dwie kompanie, zgrupowane w Woli Szydłowskiej, zatrzymały natarcie piechoty. Wkrótce osaczył je oddział kawalerii, który prowadził sam dowódca Korpusu Gaj. Zanim zdołały zmienić szyk, zostały wprost zalane przez piechotę i kawalerię sowiecką. Ten sam los spotkał w odległości 1,5 km od Woli Szydłowskiej 1 i 2 kompanię, podążające na pomoc. Zaledwie kilkudziesięciu szeregowych dostało się do niewoli, reszta wraz z oficerami zginęła zmasakrowana szablami kawalerii i łopatkami piechoty. Kompania 3 osłaniała odwrót do Mławy zagrożonych w Szydłowie 2 baterii i taboru pułku. Bateria i tabory uszły, ale kompania podzieliła los poprzednich. Równocześnie Korpus Gaja osłaniając od północy swe uderzenie na Szydłowo zaatakował silnie Mławę i Otocznię wiążąc tam pozostałe siły brygady.
(…)
Grupa gen. Krajowskiego zarządziła energiczny pościg za nieprzyjacielem, który przerwał pierwszą linię obrony 5 Armii od zachodu, a mianowicie: 2 baony i 2 baterie wyruszyły z Mławy o godz. 19.00 szosą przez Dębsk – Szumsk, 2 baony przez Szydłowo – Garlino – Choszczewkę, 2 baony z baterią z Dywizji Ochotniczej z Gruduska przez Krzynowłogę Małą, nadto cała dywizja jazdy płk. Dreszera od tyłu nieprzyjaciela oraz brygada 10 dywizji w kierunku przez Przasnysz z zadaniem zupełnego rozbicia uciekającego nieprzyjaciela.
Miejsca pamięci 1920 roku:
Nekrologi:
Źródła:
Mapka: Wiadomości, Londyn, nr 1078, 27 listopada 1966
„Działania militarne na Północnym Mazowszu i w korytarzu pomorskim” Ryszard Juszkiewicz
Profesor Ryszard Juszkiewicz – urodzony 1 stycznia 1928 roku w Janowie, prawnik, historyk, badacz dziejów ziemi mławskiej, senator I i II kadencji;więcej
Zdjęcia „Miejsca Pamięci Narodowej Mławy i Ziemi Mławskiej” TPZM Mława 2011
Nekrologi ze strony: rowery.olsztyn.pl
Dodaj komentarz