Specjalne miejsce w kościołach średniowiecznych było zarezerwowane dla patronów. W XI-XII w. stanowiły je empory (rodzaj antresoli, chóru – przypisek admin), później funkcje ich przejęły ustawione w pobliżu ołtarza głównego ławki kolatorskie. Nie było natomiast, jak można wnosić na podstawie dostępnego materiału źródłowego, ławek dla ogółu wiernych, nawet dla szlachty.
W 1488 r. sąd arcybiskupi gnieźnieński, rozpatrując sprawy sporne między plebanem w Mninie i patronami miejscowego kościoła, wyraził zgodę, by obok starych ławek, z których korzystała jedna z rodzin posiadających prawo patronatu, drugi patron wstawił do kościoła nowe ławki, przeznaczone dla siebie i swej rodziny; zastrzegł jedynie, by nie były zbyt wielkie, tak by pozostawało miejsce dla modlitwy dla parafian plebejuszy. Jedne ławki miały stać po stronie północnej, drugie – po stronie południowej kościoła. Fakt, że decyzję w tej sprawie wydał sąd konsystorski, wskazuje na opór plebana przeciw umieszczeniu w kościele nowych ławek, dowodząc zarazem, że były one tu czymś wyjątkowym. W r. 1511 szlachcic Piotr z Boguszyc oskarżył w sądzie biskupim prepozyta kościoła w Szczepankowie w diecezji płockiej o to, że zezwoliwszy jego żonie na wstawienie do kościoła nowej ławki, później, w samą Wielkanoc, kazał wyrzucić z kościoła zarówno nową, jak i starą. Prepozyt tłumaczył się zarządzeniem biskupim wydanym na synodzie diecezjalnym, zabraniającym tolerowania w kościele ławek poszczególnych rodzin szlacheckich z wyjątkiem kolatorów. W r. 1516 dwie dziedziczki wsi Gaszowo oskarżyły Piotra plebana w Brannie w diecezji włocławskiej o wyrzucenie z kościoła ławek należących do ich przodków. Biskup nakazał plebanowi wstawić je w ciągu 8 dni na dawne miejsce.
Omówione przypadki wskazują, że prawo posiadania ławek w kościele przysługiwało jedynie kolatorom, którzy także mogli natrafić na trudności jeśli było ich więcej. Skoro więc nawet szlachta, nienależąca do grona patronów, nie mogła umieszczać w kościele własnych ławek, tym bardziej nie mogło ich być dla plebsu. Charakterystyczna jest motywacja zakazu synodalnego wspomnianego przy okazji kościoła w Szczepankowie: „propter occupationen ecdesiae”, zdając się świadczyć, iż przyczyną zakazu były niewielkie rozmiary ówczesnych kościołów. Na to samo wskazuje cytowane wyżej zastrzeżenie sądu biskupiego z 1488 r. polecającego, by ławki, które zezwolono wstawić do kościoła, nie były zbyt wielkie, tak by pozostawało miejsce dla parafian plebejuszy.
Żródło: Eugeniusz Wiśniowski Parafie w średniowiecznej Polsce.
Stupsk – początki XX wieku.
O kwestii ławek w kościele stupskim brak zapisków w posiadanych aktach wizytacji. O okresie dużo już późniejszym traktuje protokół sporządzony w r. 1903 przez ks. Fabiana Korzybskiego. Z protokołu dowiadujemy się, że:
„ławek w kościele Stupskim jest 13 sztuk, z których jedna, jak się wychodzi z Zakrystji należy do Strzałkowa, druga po prawej stronie prezbiterium do dworu Stupskiego, trzecia przy ołtarzu św. Antoniego należy do Józefa Jarosz ze Strzałkowa. Pierwsza ławka od ołtarza św. Wojciecha należy do Pajewskich ze Trzpioł. Druga po Pajewskich należy do Jana Pszczółkowskiego z Młodynina Dużego. Pierwsza wizawi(?) Pajewskich po lewej stronie należy do Zaborowskich zeTrzpioł. (…) Siedem ławek są własnością kościoła”.
Całość protokołu poniżej.
Dodaj komentarz