Nazwy etniczne – Morawy

Fragmenty pracy magisterskiej na Wydziale Kościelnych Nauk Historycznych i Społecznych ATK w Warszawie, rok 1999

Bogdan Wetoszka Nazwy etniczne na tle wczesnośredniowiecznej sieci osadniczej na Mazowszu północnym  w części odnoszącej się do Moraw

1. Morawy Stupsk b. woj. ciechanowskie – VII/2
2. Morawy-Śliwki Krzynowłoga Mała b. woj. ostrołęckie – VII/3
3. Morawy-Kalisze Krzynowłoga Mała b. woj. ostrołęckie – VII/4
4. Morawy Wielkie Krzynowłoga Mała b. woj. ostrołęckie – VII/5
5. Morawy-Wicherki Gołymin-Ośrodek b. woj. ciechanowskie – VII/6
6. Morawy-Kopcie Gołymin-Ośrodek b. woj. ciechanowskie – VII/7
7. Morawy-Laski Gołymin-Ośrodek b. woj. ciechanowskie – VII/8
8. Morawy-Kafasy Gołymin-Ośrodek b. woj. ciechanowskie – VII/9
9. Morawka Gołymin-Ośrodek b. woj. ciechanowskie – VII/10
10. Murawy Piątnica b. woj. łomżyńskie – VII/11
11. Murawskie-Miazgi Boguty-Pianki b. woj. łomżyńskie – VII/12
12. Murawskie Nadbuże Nur b. woj. łomżyńskie – VII/13

Na terenie północnego Mazowsza występują liczne nazwy, które mogą być pozostałością po osadnikach pochodzących z Czech i Moraw. O sprowadzaniu ich do Polski jako jeńców wiemy z licznych przekazów historycznych. Thietmar pisze o powrocie Mieszka II z wyprawy czeskiej „cum Innumeribili captivorum multitudine”. Gall wspomina o brańcach uprowadzonych z Czech przez Bolesława Śmiałego, a także pisze o wyprawie Bolesława Krzywoustego z Sieciechem na Morawy, której rezultatem była „obfitość jeńców”. Później Przemysł Ottokar II żądał od Bolesława Wstydliwego wydania jeńców czeskich pojmanych w wyprawie na Morawy w 1253 r. Trudno jednak jednoznacznie stwierdzić, czy mazowieckie nazwy typu Czachy (Czechy) lub Morawy są pozostałością po wczesnośredniowiecznych osadach owych jeńców. Nazwy typu Czechy oraz ich pochodne mogą bowiem pochodzić od imienia Czasław, natomiast nazwy typu Morawy mogły powstać od słowa murawa zwłaszcza, że wiele tych nazw ma formę z –u– w rdzeniu. Należy też zwrócić uwagę na fakt, iż w dokumentach XVI-wiecznych forma Morawy występuje sporadycznie, natomiast formą podstawową są Murawy. Formy czeskie zaś nie są znane w XVI w. Wyjątkiem jest tyko nazwa Ślasy-Czachy, która jednak nie jest jednoznacznie związana z formą Czechy. Jednak zarówno w formie Morawy jak i Czechy mogło dojść do wymiany samogłosek rdzeniowych, w wyniku czego powstałyby formy Murawy oraz Czachy. Istnieje więc możliwość, iż te nazwy posiadają czeską i morawską genezę. Zadziwia natomiast liczba tego typu nazw miejscowych funkcjonujących na północnym Mazowszu, tak odległym od Czech i Moraw.

Przegląd nazw podejrzanych o pochodzenie morawskie rozpocznę od wsi Murawki (VII/1) gm. Płośnica b. woj. ciechanowskie. Istnienie na tym obszarze osady jeńców morawskich wydaje się jednak niemożliwe, ponieważ ziemie ta we wczesnym średniowieczu zamieszkiwane były przez plemię Sasinów i nie podlegały polskim władcom. Miejscowości tej nie objęły badania powierzchniowe a jej nazwa jest jeszcze nieznana w XVI w.

Posuwając się na południowy wschód napotykamy zgrupowanie nazw morawskich. Mamy tu nieznane w XVI w. Morawy (VII/2) gm. Stupsk b. woj. ciechanowskie. Badania powierzchniowe przeprowadzone na terenie wsi nie ujawniły śladów po wczesnośredniowiecznym osadnictwie. Dalej na wschód leżą obok siebie Morawy-Śliwki (VII/3), Morawy-Kalisze (VII/4) oraz Morawy Wielkie (VII/5) gm. Krzynowłoga Mała b. woj. ostrołęckie. Nazwy te występują w XVI-wiecznych dokumentach, jednak ich pierwszy człon brzmi Murawy choć Atlas Historyczny podaje również dodatkową formę Morawy. Właśnie formę Morawy użyto w przekazie z 1428 r. Na obszarze tych wsi nie prowadzono jednak badań archeologicznych.

Na południowy wschód od Ciechanowa mamy następne zgrupowanie wsi o nazwach morawskich. Są to Morawy-Wicherki (VII/6), Morawy-Kopcie (VII/7), Morawy-Laski (VII/8), Morawy-Kafasy (w XVI w. Murawy-) (VII/9) oraz Morawka (w XVI w. Murawa Kmieca) (VII/10) gm. Gołymin-Ośrodek b. woj. ciechanowskie. Oprócz tych nazw dokumenty XVI-wieczne wymieniają jeszcze Murawy-Czarnoty, Murawy-Gąsiorki, Murawy-Gębice, Murawy-Gryzie, Murawy-Przewłoczki, Murawy-Tworki, Murawy-Ziębły, Murawy-Bachy. Tak duża liczba tych nazw funkcjonowała najpewniej od późnego średniowiecza, jednak już we wczesnym średniowieczu mogło istnieć centrum osadnicze o nazwie Murawy lub Morawy, z którego wyodrębniły się okoliczne wioski z Murawami (Morawami) w nazwie. O wsi Murawy mamy wzmiankę z 1423 r. Nie znamy jednak chronologii osadnictwa na tym obszarze gdyż nie prowadzono tu badań archeologicznych.

Kilka kilometrów na północ od Łomży leży wieś Murawy (VII/11) gm. Piątnica b. woj. łomżyńskie. Źródła XVI-wieczne wymieniają tę wieś jako Murawy, natomiast w trakcie badań powierzchniowych zlokalizowano na jej terenie stanowisko wczesnośredniowieczne. Wieś ta nie występuje we wczesnośredniowiecznych źródłach pisanych, trudno więc stwierdzić czy jej nazwa ma wczesnośredniowieczną metrykę, a tym bardziej czy może ona być związana z osadnikami przybyłymi tu z Moraw.

W pobliżu pogranicza mazowiecko-ruskiego leżą jeszcze dwie wsie, których nazwy możemy włączyć do grupy nazw związanych z etnonimem morawskim. Są to Murawskie-Miazgi (VII/12) gm. Boguty-Pianki oraz leżące nad Bugiem Murawskie Nadbuże (VII/13) gm. Nur b. woj. łomżyńskie. Obie nazwy występują w dokumentach XVI-wiecznych jako Murawskie i Murawa, jednak użyta jest w tych dokumentach również nazwa Morawa odnosząca się do obu wsi. Gdyby przyjąć morawskie pochodzenie tych nazw, to położenie ich w pobliżu pogranicza mogłoby świadczyć o tym, iż mogłoby to być osadnictwo inspirowane odgórnie przez władców polskich, w celu uzupełnienia i wzmocnienia mazowieckiego żywiołu osadniczego lub w celach obronnych. Nazwy te jednak nie są jednoznaczne, a badań archeologicznych, które mogłyby potwierdzić osadnictwo wczesnośredniowieczne na terenie tych wsi jak dotąd nie przeprowadzono.